Καθηγητής Παπαδιαμάντης

Λογοτεχνία

- Άρθρα

Δημοσιεύτηκε στις Τρίτη, 11 Οκτωβρίου 2011 16:16

Γράφτηκε από τον/την Δημήτρης Πετσετίδης

                                                             Καθηγητής Παπαδιαμάντης

Είναι κάτι φορές που με πιάνει δυσθυμία όταν κάποιος νεόκοπος πεζογράφος ερωτώμενος απαντά ότι δάσκαλός του στην ευγενική ενασχόληση με τη διηγηματογραφία υπήρξε ο Παπαδιαμάντης. Και αν επρόκειτο για ευάριθμο πλήθος περιπτώσεων θα μπορούσε κανείς να προσπεράσει το θέμα, φοβάμαι όμως ότι πρόκειται περί θεσμοθετημένου κανόνος. Δάσκαλος των πάντων ο Παπαδιαμάντης , ομού  μετά του Βιζυηνού.

Ατυχώς εγώ δεν είχα την ευτυχία στα πρώτα μου διαβάσματα να απολαύσω τη γοητεία της γραφής του Παπαδιαμάντη. Θυμάμαι ένα διήγημά του, εν διασκευή, σε ένα παιδικό περιοδικό στις αρχές της δεκαετίας του '50: Το σπίτι της κοκκώνας,  τότε που στην επαρχιακή πόλη όπου ζούσα η λέξη "κοκόνα"  άλλη σημασία είχε στην ντοπιολαλιά της παιδικής μου παρέας.

Έτσι, αφού οι δάσκαλοί μας είναι τα διαβάσματα, δεν βρέθηκαν στον δρόμο μου, στα χρόνια εκείνα που άρχισα να διαβάζω με πάθος λογοτεχνικά κείμενα, ούτε τα γραφτά του Παπαδιαμάντη ούτε άλλα κείμενα που εκθείαζαν τη μαγεία τους.

Διάβαζα Αμερικανούς, Νοτιοαμερικανούς, Ρώσους, Αγγλους, Γάλλους,Πορτογάλους, σύγχρονους Ελληνες και μόνο στον εκ Σκιάθου δεν είχα επιμελώς μαθητεύσει.

Για πρώτη φορά ένιωσα τη γοητεία του Παπαδιαμάντη, έφηβος ων, όταν διάβασα το  Όνειρο στο κύμα.  Ήμην μικρόν παιδόπουλον εις την Σπάρτην, και δεν ηξευρα ακόμη το γάμμα.

Και μετά εκείνον τον καταιγισμό από τις πλήρεις ερωτικής εξάψεως περιγραφές των μελών της ωραίας λουομένης, έμενα πάντα με την απορία διαβάζοντας την ακροτελεύτια φράση:" Είχα μείνει χάσκων, εν εκστάσει,και δεν εσκεπτόμην πλέον τα επίγεια", ενώ εγώ μάλλον εν εκ-στύσει ευρισκόμουν.

Δεν ξέρω αν το Όνειρο στο κύμα  είναι το καλύτερο ή όχι διήγημα του Παπαδιαμάντη, εγώ πάντως το θεωρώ κορυφαίο, και ο απόηχος της γοητείας του με συνοδεύει έκτοτε μια ζωή.

Ύστερα ήρθε η Φόνισσα , με το δραματικό τέλος της να πληρώνει τα επίχειρα της φριχτής πράξης της. Και νέος ακόμη, τότε, συλλογιζόμουν και έβγαζα οδυνηρά συμπεράσματα, όταν ευρέως διεδίδετο, στην περιοχή όπου έτυχε να ζω, ότι αμνηστευθείς δια βουλευμάτων δολοφόνος μετήρχετο ανάλογες προς την "Φόνισσα"  πρακτικές.

Σήμερα διαβάζω με πάθος τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Δεν με ενδιαφέρουν οι εναντίες κριτικές, ούτε τα περί της γλώσσης του, ούτε αν αυτοβιογραφείται. Γιατί, ύστερα από χρόνια μελέτης και δοκιμών, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι όλοι ανεξαιρέτως όσοι γραφουν λογοτεχνικά κείμενα, δεν κάνουν άλλο τι από το να αυτοβιογραφούνται. Μιλώντας για τον πραγματικό εαυτόν τους ή για ένα σωρό άλλους φανταστικούς εαυτούς που κουβαλούν μαζί τους.

Ομως εκείνο που δίνει ομορφιά και εξυψώνει τον αναγνώστη ενός διηγήματος δεν είναι άλλο από την επεξεργασία του θέματος, από την τεχνική. Και με την εκπληκτικά ευρηματική τεχνική του ο Παπαδιαμάντης, πράγμα που έχει επισημάνει στο θαυμάσιο βιβλίο του επί πτίλων αύρας νυκτερινής  ο Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος, υπερβαίνει κατά πολύ την απλή ηθογραφική περιγραφή και την άνευρη εξιστόρηση του βιώματος.

Τα δύο ορφανά κρύωναν, και πώς να μη θυμάμαι το κρύο τις άγριες χειμωνιάτικες νύχτες στα χρόνια της Κατοχής, που σημάδεψαν τη μετέπειτα ζωή μας, και η Σταχομαζώχτρα ... " τοις είπε να φυσήσωσιν υποκάτω του σκεπάσματός των δια να ζεσταθούν".

Κάπου τυχαίνει να συμπλέουν οι ζωές μας με τον Παπαδιαμάντη. Από τη μικρή ασήμαντη επαρχιακή πόλη, με παραθεριστικά διαλείμματα στο χωριό της μητέρας μου, στην Αθήνα, με δύσκολα φοιτητικά χρόνια. Σε υπόγεια διαμερίσματα, συγκάτοικος με άλλους ταλαίπωρους επαρχιώτες φοιτητές. Και επιστολές, γράμματα για αιτήσεις προς κάλυψη ενός πλήθους αναγκών.

Για τη γοητεία της γραφής του και για την απόλαυση των κειμένων του δεν βρίσκω τι θα μπορούσε κανείς να πει περισσότερο από την παρακάτω σημείωση του Ελύτη:

" Τ' αμπέλια και τα κύματα, οι άνεμοι και τα πλεούμενα που αυλακώνουν νύχτα-μέρα τις ιστορίες του δεν χρησιμεύουν σαν απλό φόντο στους ήρωές του. Είναι τα συγκεκριμένα  α ν ά λ ο γ α των αισθημάτων του, μετέχουν στη διαδραμάτιση και, σε έσχατη ανάγκη, εμφανίζονται σαν φορείς ηθικών αξιών. Ακριβώς όπως οι γέροντες κι οι γερόντισσες , οι καπετάνιοι κι οι ψαράδες, οι κοπέλες και τα παιδιά, γίνονται κι εκείνα στα χέρια του άλλες τόσες καθαρές μονάδες, που αστράφτουν σαν ασημένια κέρματα και βγάζουν, εάν τα χτυπήσεις, τον ίδιο καθαρό ήχο με τις ανθρώπινες ψυχές".

Έτσι, μπορεί να μην υπήρξε ο Παπαδιαμάντης δάσκαλός μου στα πρώτα πεζογραφικά μου γυμνάσματα, υπήρξε όμως καθηγητής εις την δια βίου μάθηση.

Δημοσιεύθηκε στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας το Σάββατο 6 Αυγούστου 2011